شهر تاریخی هزار و ۲۰۰ ساله هفت دغنان شهرستان صومعه سرا در غرب مرکز این استان خود نمادی از تمدن و تاریخ کهن کشور و گیلان است.
این شهر قدیمی و تاریخی در منطقه “گسگر ” صومعه سرا قرار دارد که در گذشته مرکز حکومت گسگرات بوده است.
در کتاب از “آستارا تا استرآباد” اثر دکتر “منوچهر ستوده ” در خصوص منطقه گسگر آورده شده است، در زمان فتحعلی شاه است که حدود “گسگر” مشخص می‌شود و حاکم این بخش “زیکسار” را مرکز حکومت خود می‌کند، دهکده های که در زمینهای هموار قرار داشتند، بنام “یل گسکر” و دهکده های کوهستانی همجوار را که تالش نشین بود، “تالش گسکر” خواندند.
همچنین در این کتاب نوشته شده است مرکز اصلی گسگر، طاهر گوراب یکی از بخشهای فعلی صومعه سراست که در ۹ کیلومتری شمال غربی کسماء و هفت کیلومتری مرداب انزلی کنار رودخانه خالکیا بنا شده است.
دکتر ستوده در این کتاب نوشته است، در زمان رابینو(۱۳۳۱ قمری) جمعیت آن ۹۱۸ خانوار بوده است که تقریبا گیلک و شیعی مذهب بوده اند.
ویرانه ها و خرابه های به جا مانده شهر تاریخی هفت دغنان نشان از یک منطقه باستانی دارد که به گفته باستان شناسان حداقل ۱۲۰۰ سال قدمت آن است، این شهر تاریخی در فاصله ۵۵ کیلومتری شهر رشت و ۲۵ کیلومتری صومعه سرا در غرب استان گیلان واقع شده است.
این محوطه تاریخی برای اولین بار توسط باستان شناسان در سال ۱۳۸۲ شناسایی و گمانه زنی های آزمایشی متعددی در همان سال به مرکزیت محدود مقبره سیده کلثوم معروف به “امامزاده حوری سو” برای تعیین محدوده شهر انجام شده است.
باستان شناسان گیلانی در هفت دغنان بقایای از یک گورستان دوره اسلامی را شناسایی کردند
از این گمانه زنی ها، باستان شناسان گیلانی بقایایی از یک گورستان دوره اسلامی را شناسایی کردند که اجساد این گورستان به صورت نامنظم دفن شده بودند که بنا به فرضیه باستان شناسان این امر به دلیل وقوع حادثه ای همچون زلزله، بیماری یا جنگ اتفاق افتاده است.
در سال ۱۳۸۲ پرونده ثبتی این محوطه توسط باستان شناسان آماده شد و ۶۰ هکتار از آنکه بقایای یک شهر تاریخی را در برداشت در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
با این حال دومین فصل از کاوشهای منطقه تاریخی هفت دغنان شهرستان صومعه سرا در غرب گیلان از سال گذشته آغاز شده است که در این کاوش گروهی از پژوهشگران و متخصصان رشته های مرتبط با باستان شناسی نیز حضور دارند.
در این مرحله باستان شناسان موفق شدند بخشهایی از این شهر تاریخی را که شامل حمام های قدیمی، بقایای از ساختمانهای قدیمی، پلهای خشتی، مسیر آبرسانی به داخل شهر، جاده های سنگفرش، انبارهای متعلق به تنبوشه های سفالی و معابر را شناسایی کنند.
شهر تاریخی گسگر بر اساس الگو و سیستم شهری پیشرفته طراحی شده است.
کاوش و گمانه زنی های انجام شده در نقاط مختلف محوطه نشان می دهد که این شهر بر اساس الگو و سیستم شهری پیشرفته طراحی و تمامی خصوصیات شهرهای دوره اسلامی را در گیلان دارد.
با توجه به آثار به دست آمده از این شهر که شامل آجر، سفال، شیشه، کاشی، استخوان و فلز است، باستان شناسان به این نتیجه رسیده اند که شهر تخریب شده در گذشته دارای ساختمان های بسیار مجلل و زیبا بوده که در راه توسعه و پیشرفت گام برمی داشته است.
هیئت کاوش موفق شدند، بقایای از سه پل خشتی، دو حمام قدیمی، دیوارهای دفاعی یک قلعه تاریخی و بخش منتهی و مسکونی و همچنین جاده های سنگفرش این شهر تاریخی را مشخص کنند.
هفت دغنان محوطه بقایای از یک شهر وسیع دوره اسلامی است. این محوطه بقایای از یک شهر وسیع دوره اسلامی است، که امروزه در میان پوشش گیاهی انبوه از چشم دور مانده است.در چشم اندازهای این محوطه آثاری از برجستگی های مربوط به ابنیه قدیمی که پوشیده از گیاهان و درختچه های جنگلی است دیده می‌شود که احتمالا بقایای آثار معماری این شهر تاریخی است.
در این میان سازه های از بقایای سه پل خشتی که بر روی رودخانه های بهمبر، ساخته شده مشاهده می‌شود، همچنین بقایای از سازه که در نزد اهالی منطقه به حمام هفت دغنان شهرت دارد، از همه بهتر باقی مانده و جزئیا ت معماری آن قابل تشخیص است.سازه های دیگر که از ابنیه قدیمی شهر تاریخی هفت دغنان را تشکیل می دهند در اثر حفاری های غیر مجاز، معماری آنها انکار شده است که نیاز به بررسی های بیشتر دارند.